Gmina Rogoźno od 2016 roku realizuje projekt nieprzypadkowo nawiązujący swą nazwą do wykazu męczenników w Kościele katolickim i prawosławnym.
Polega on na zgromadzeniu bazy danych wszystkich ofiar II wojny światowej z terenu Gminy Rogoźno. Chodzi o ustalenie poszkodowanych przez obydwa totalitaryzmy XX wieku: niemiecki i sowiecki. Stan wiedzy o losach rogoźnian w okresie II wojny światowej nie jest pełny, stąd pilna potrzeba opracowania tego tematu.
II wojna światowa był to okrutny czas dla Polski napadniętej 1 września 1939 roku przez niemiecką III Rzeszę i 17 września 1939 roku przez Związek Radziecki. Nasz region ucierpiał tak jak cały kraj. Bilans strat osobowych Rogoźna w czasie II wojny światowej obejmuje ponad 150 osób poległych, zabitych i zmarłych w wyniku działań wojennych oraz bezwzględnej niemieckiej okupacji. Nie można też zapominać o ofiarach przesiedleń do Generalnej Guberni, wywózkach na roboty przymusowe oraz eksterminacji ludności żydowskiej. Po zakończeniu wojny, w 1945 roku, obliczono, że w stosunku do roku 1939 liczba ludności Rogoźna zmniejszyła się o 2000 osób!
Po zakończeniu II wojny światowej ekshumowano ciała dwudziestu sześciu zabitych we wrześniu 1939 r. i przeniesiono na cmentarz w Rogoźnie do zbiorowego grobu ofiar terroru hitlerowskiego. Na nagrobku nie podano jednak nazwisk.
Pod koniec 2015 roku pani Helena Jarosz zwróciła się do Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Rogoźna z prośbą o poparcie wniosku o umieszczenie nazwisk na grobie, w którym pochowano m.in. jej ojca. Towarzystwo poparło gorąco ten wniosek i zwróciło się do Burmistrza Rogoźna Romana Szuberskiego o realizację projektu.
4 września 2016 roku na rogozińskim cmentarzu odbyła się uroczystość odsłonięcia dwóch tablic z nazwiskami ofiar z czasów II wojny światowej. Na pierwszej tablicy umieszczono nazwiska pochowanych w grobie dwudziestu sześciu ofiar hitlerowskiego terroru z września 1939 r. Nieopodal na drugiej tablicy upamiętniono symbolicznie trzynaście osób – dwóch żołnierzy poległych w bitwie nad Bzurą, siedem osób zabitych we wrześniu 1939 roku przez Niemców, trzy ofiary obozów koncentracyjnych oraz jedną osobę straconą w poznańskim więzieniu przy ul. Młyńskiej. Tablice ufundowały władze samorządowe Gminy Rogoźno.
10 grudnia 2017 roku, w ramach realizacji drugiego etapu projektu, odbyła się uroczystość odsłonięcia dwóch kolejnych tablic. Wśród dwudziestu upamiętnionych: trzy osoby to ofiary wojny obronnej 1939 r., siedem osób zmarło w obozach koncentracyjnych, siedem zostało straconych w poznańskim więzieniu przy ul. Młyńskiej, a trzy straciły życie w obozie karno-śledczym w Żabikowie. Żadna z upamiętnionych osób nie ma grobu. Poprzez tablice przywrócono pamięć o tych ludziach i tragicznych wydarzeniach z naszej przeszłości.
W 2017 r. obiekt został przebudowany – zamontowano nowe granitowe płyty na całym nagrobku oraz pamiątkowe tablice z nazwiskami ofiar. Prace te sfinansowane zostały przez Wielkopolski Urząd Wojewódzki w Poznaniu w ramach „zadania na groby i cmentarze wojenne”.
Miejsce zbiorowego grobu dwudziestu sześciu ofiar terroru hitlerowskiego na rogozińskim cmentarzu zapoczątkowało „Martyrologium ofiar terroru hitlerowskiego i stalinowskiego Gminy Rogoźno 1939-1945”, które upamiętni wszystkie osoby pozbawione życia w tym okresie.
W lutym 2018 roku ogłoszono konkurs dla uczniów miejscowych szkół: „Losy moich bliskich w latach II wojny światowej”, którego celem jest zainteresowanie młodych ludzi historią regionu. Na wrzesień 2018 roku planowane jest umieszczenie kolejnych tablic z nazwiskami ofiar obu totalitaryzmów na rogozińskim cmentarzu. Podsumowaniem powyższych przedsięwzięć będzie publikacja zawierająca życiorysy wszystkich poległych, zmarłych i pomordowanych. Wykaz udostępniony zostanie również na stronie internetowej Rogoźna. Projekt zostanie zakończony we wrześniu 2019 roku - w 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej.
Inicjatorzy liczą na to, iż realizacja Rogozińskiego Martyrologium przyczyni się do upowszechnienia wiedzy o losach mieszkańców gminy w latach II wojny światowej - stanie się Pomnikiem Pamięci.
Lucyna Bełch
Tekst opublikowany w Nr 1 (165) "Kroniki Wielkopolski", Rok 2018